Từ thuở xa xưa, con người đã luôn mang trong mình nỗi sợ hãi mơ hồ và thêu dệt nên vô số truyền thuyết huyền bí xoay quanh Trăng Máu. Mỗi lần hiện tượng kỳ thú này xuất hiện, nó thường bị gắn liền với những dự cảm về thảm họa hay biến cố lớn. Tuy nhiên, trên thực tế, hiện tượng siêu trăng, trăng máu hay nguyệt thực toàn phần là những sự kiện thiên văn hoàn toàn tự nhiên, xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất, bị che khuất khỏi ánh sáng Mặt Trời. Màu đỏ đặc trưng như máu mà chúng ta quan sát được là kết quả của sự khúc xạ ánh sáng Mặt Trời khi xuyên qua bầu khí quyển Trái Đất, khiến các tia sáng có bước sóng dài (màu đỏ) chiếu rọi lên bề mặt Mặt Trăng.
Trăng Máu đỏ rực trên bầu trời đêm, gợi lên sự huyền bí và các điềm báo cổ xưa
Trăng Máu là gì dưới góc nhìn khoa học?
Mặt Trăng Máu, hay còn gọi là nguyệt thực toàn phần, là một hiện tượng thiên văn học xảy ra khi Trái Đất di chuyển vào vị trí nằm giữa Mặt Trời và Mặt Trăng, thẳng hàng trên cùng một mặt phẳng quỹ đạo. Khi đó, bóng của Trái Đất sẽ phủ lên Mặt Trăng, chặn hoàn toàn ánh sáng trực tiếp từ Mặt Trời chiếu tới vệ tinh tự nhiên này.
Vậy tại sao Mặt Trăng lại có màu đỏ? Màu đỏ như máu của Mặt Trăng thực chất là do ánh sáng từ Mặt Trời, trước khi đến được Mặt Trăng, đã phải đi xuyên qua bầu khí quyển của Trái Đất. Bầu khí quyển hoạt động như một lăng kính khổng lồ, tán xạ các ánh sáng có bước sóng ngắn (như màu xanh, tím) và chỉ cho phép các ánh sáng có bước sóng dài (màu đỏ, cam) đi qua và khúc xạ về phía Mặt Trăng. Cơ chế này tương tự như cách bầu trời chuyển sang màu đỏ cam vào lúc bình minh hay hoàng hôn.
Những giải mã huyền bí và niềm tin cổ xưa về Trăng Máu
Theo các ghi chép lịch sử, người Babylon được cho là dân tộc đầu tiên quan sát và ghi nhận hiện tượng nguyệt thực vào khoảng năm 746 TCN. Sau này, nhà triết học Hy Lạp Anaxagoras đã đưa ra lời giải thích khoa học sơ khai rằng Trái Đất chính là vật thể che khuất ánh sáng Mặt Trời chiếu lên Mặt Trăng. Tuy nhiên, ở nhiều nền văn hóa, đặc biệt là tại châu Á, nguyệt thực lại được khoác lên những màu sắc thần thoại. Người ta tin rằng một sinh vật huyền thoại nào đó như rồng, gấu hay chó sói đang “ăn” Mặt Trăng. Đây được coi là dấu hiệu cho thấy các vị thần đang nổi giận và chuẩn bị giáng tai ương xuống trần gian.
Cận cảnh Mặt Trăng Máu với màu đỏ cam đặc trưng trong giai đoạn nguyệt thực toàn phần
Người Trung Quốc cổ đại đã quan sát hiện tượng Trăng Máu từ hơn 1000 năm TCN nhưng cũng lý giải nó bằng lăng kính tín ngưỡng. Họ tin rằng khi Mặt Trăng bị nhuốm đỏ và dần biến mất là lúc các thế lực tà ác, quỷ dữ trỗi dậy, mang đến đại họa như dịch bệnh, đói kém và mất mùa. Vì vậy, họ thường tổ chức các nghi lễ cúng tế long trọng, đồng thời gõ chiêng trống inh ỏi để xua đuổi tà ma. Ở Nhật Bản, nỗi sợ hãi Trăng Máu lớn đến mức nhiều người phải tìm nơi trú ẩn dưới hầm. Một số khác lại tin đây là điềm báo của một trận động đất kinh hoàng sắp xảy ra. Trong khi đó, người Ấn Độ cổ đại thường chọn ở trong nhà, giữ tâm thanh tịnh, tránh ăn đồ nấu sẵn và không sử dụng vật sắc nhọn trong thời gian diễn ra nguyệt thực, với niềm tin rằng điều đó có thể hóa giải sức mạnh hắc ám của Mặt Trăng đỏ.
Trăng Máu và những lời tiên tri: Từ Tứ Kỳ Huyết Nguyệt đến Ngày Tận Thế?
Ngày 15-16 tháng 4 năm 2014 đánh dấu sự xuất hiện của một hiện tượng Trăng Máu, mở đầu cho một chuỗi bốn lần nguyệt thực toàn phần liên tiếp trong hai năm 2014 và 2015. Sự kiện thiên văn đặc biệt này được gọi là “tứ kỳ huyết nguyệt” hay “tứ kỳ nguyệt thực”. Bản thân Trăng Máu đã là hiện tượng hiếm gặp, nhưng tứ kỳ nguyệt thực còn hiếm hơn nhiều. Thống kê cho thấy từ đầu Công nguyên đến nay chỉ có khoảng 87 lần tứ kỳ nguyệt thực xảy ra. Điều đáng chú ý là một số lần xuất hiện của hiện tượng này lại trùng hợp với những sự kiện lịch sử quan trọng của người Do Thái, ví dụ như thời điểm họ bị trục xuất khỏi Tây Ban Nha.
Trong các kinh sách quen thuộc của Thiên Chúa giáo, hiện tượng Trăng Máu cũng được đề cập và thường gắn liền với những hình ảnh về ngày tận thế, tai họa và sự phán xét cuối cùng. Sách Khải Huyền, một trong những cuốn sách quan trọng của Kitô giáo, ghi lại: “Khi Chiên Con mở ấn thứ sáu, tôi thấy một trận động đất khủng khiếp xảy ra; mặt trời trở nên tối đen như một bao tải làm bằng lông đen, cả mặt trăng trở nên đỏ như máu.” Kinh Cựu Ước cũng nhắc đến việc Mặt Trăng chuyển sang màu đỏ máu như một dấu hiệu báo trước ngày tận thế. Do đó, nhiều tín đồ Thiên Chúa giáo tin rằng Trăng Máu là biểu hiện cho sự phẫn nộ của Thiên Chúa, là sự trừng phạt đối với tội lỗi của loài người. Hình ảnh nguyệt thực đôi khi còn được liên tưởng đến cái chết của Chúa Giêsu trên cây Thánh giá.
Góc nhìn của Đạo Phật về hiện tượng Trăng Máu
Trong giáo lý nhà Phật, hiện tượng Trăng Máu cũng được xem là một trong bảy đại nạn có thể xảy đến với thế giới. Đại nạn này, được xếp ở vị trí đầu tiên và gọi là “nhất nguyệt thất độ”, ám chỉ sự thay đổi bất thường về màu sắc và hình dạng của Mặt Trời và Mặt Trăng, bao gồm cả hiện tượng Trăng Máu. Theo quan niệm này, khi “nhất nguyệt thất độ” xảy ra, đó là dấu hiệu của đại họa sắp ập đến, có thể phá hủy cuộc sống yên bình của chúng sinh. Một số tài liệu trong Đại Chính Tân Tu Đại Tạng Kinh cũng ghi rằng: “Nếu có nhật nguyệt bạc thực (nhật thực, nguyệt thực), hoặc ngũ tinh hình sắc biến dị (sự thay đổi bất thường của năm hành tinh Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ), thì đó là dấu hiệu của tai họa, dịch bệnh hoành hành, quỷ thần bạo loạn, quân giặc dị quốc xâm lược.”
Lý giải khoa học và sự thật đằng sau màu đỏ huyền ảo
Khi tìm hiểu về sự trùng lặp của hiện tượng Trăng Máu với những ngày lễ quan trọng của người Do Thái, các chuyên gia như Bruce McClure và Deborah Byrd từ EarthSky.org đã chỉ ra rằng điều này không quá ngạc nhiên. Lịch của người Do Thái vốn dĩ dựa trên chu kỳ của Mặt Trăng (âm lịch), nên việc các kỳ trăng tròn, bao gồm cả những kỳ xảy ra nguyệt thực, trùng với các ngày lễ là điều dễ hiểu. Hơn nữa, họ cũng nhấn mạnh rằng trong chuỗi tứ kỳ nguyệt thực 2014-2015, có đến ba trong bốn lần nguyệt thực không thể quan sát được từ Israel.
Các nhà thiên văn học hiện đại khẳng định rằng hiện tượng Trăng Máu thực chất chỉ là nguyệt thực toàn phần. Vào thời điểm này, Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng thẳng hàng, với Trái Đất nằm ở giữa. Bóng của Trái Đất che khuất Mặt Trăng. Ánh sáng Mặt Trời đi qua rìa bầu khí quyển Trái Đất bị tán xạ. Theo NASA, các bước sóng ngắn (xanh, tím) bị hấp thụ gần hết, trong khi các bước sóng dài (đỏ, cam) có khả năng xuyên qua tốt hơn và bị khúc xạ về phía Mặt Trăng. Kết quả là chúng ta nhìn thấy Mặt Trăng có màu đỏ hoặc cam đỏ.
Màu sắc và độ sáng của Trăng Máu có thể thay đổi tùy thuộc vào tình trạng của bầu khí quyển Trái Đất tại thời điểm đó, chẳng hạn như mật độ mây, bụi và đặc biệt là tro bụi núi lửa. Ông Perry Vlahos, phát ngôn viên của Hội Thiên văn Victoria (Úc), giải thích rằng lượng tro bụi từ các vụ phun trào núi lửa gần đây càng nhiều thì màu đỏ của Mặt Trăng trong kỳ nguyệt thực càng đậm.
Kết luận
Như vậy, qua những phân tích khoa học, có thể khẳng định hiện tượng Trăng Máu thực chất chỉ là một hiện tượng thiên nhiên kỳ thú và tương đối hiếm gặp, chứ không phải là điềm báo của thiên tai hay đại họa diệt vong như các niềm tin cổ xưa. Nó là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa ánh sáng Mặt Trời, bầu khí quyển Trái Đất và vị trí của Mặt Trăng trên quỹ đạo. Màu đỏ huyền ảo của Mặt Trăng trong nguyệt thực toàn phần là do sự khúc xạ và tán xạ ánh sáng, tương tự như màu sắc của bầu trời lúc hoàng hôn hay bình minh.
Mặc dù những câu chuyện và tín ngưỡng xung quanh Trăng Máu mang đậm màu sắc huyền bí và phản ánh nỗi sợ hãi tự nhiên của con người trước những hiện tượng lạ, việc hiểu rõ bản chất khoa học của nó giúp chúng ta có cái nhìn khách quan và đúng đắn hơn. Được biết, trong thế kỷ 21 này, sẽ có tổng cộng 8 lần xảy ra hiện tượng tứ kỳ nguyệt thực. Đối với giới thiên văn học và những người yêu thích khám phá vũ trụ, mỗi lần Trăng Máu xuất hiện lại là một sự kiện đáng mong chờ và chiêm ngưỡng. Hiểu biết về các hiện tượng tự nhiên giúp chúng ta trân trọng vẻ đẹp của vũ trụ và phân biệt rõ ràng giữa quy luật khách quan và những diễn giải mang tính tâm linh hay văn hóa.