Chúng ta thường quen với khái niệm về 4 mùa trong năm, là cách để nhận biết sự khác biệt của khí hậu. Nhưng ít người biết cách xác định mùa trong năm là như thế nào. Vậy, liệu mùa tính theo lịch âm hay lịch dương mới đúng? Cách tính 4 mùa trong năm ra sao? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
Các cách tính 4 mùa trong năm phổ biến hiện nay
Mùa được hiểu theo cách phổ biến hiện nay là sự chia thành các khoảng thời gian trong một năm dựa vào chu kỳ của thời tiết. Tại các vùng có khí hậu ôn đới hoặc ở vị trí gần cực, một năm được chia thành bốn mùa rõ rệt: xuân, hạ, thu và đông. Trong khi đó, tại các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, chỉ có hai mùa chính: mưa và khô, dựa vào lượng mưa thay đổi trong năm.
Mùa tính theo lịch âm hay lịch dương mới chính xác?
Từ thời cổ đại, người Trung Quốc đã quan sát và dựa vào thay đổi thời tiết tại các thời điểm khác nhau trong năm để tính ra lịch âm. Dựa vào lịch âm, họ ước lượng thời tiết tại thời điểm đó, như nóng, lạnh, mát mẻ, mưa, nắng hoặc có điều gì bất thường không. Từ những dự đoán về thời tiết, người xưa tính toán để giúp công việc nông nghiệp dễ dàng hơn, thu hoạch tốt hơn.
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, chúng ta dễ dàng gặp các thuật ngữ dùng để chỉ các khoảng thời gian khác nhau trong năm: xuân phân, hạ chí, thu phân, tuyết nhỏ… trên các lịch treo tường và xuất hiện trong thơ ca. Chẳng hạn, trong truyện Kiều của Nguyễn Du có đoạn thơ nói về tiết thanh minh, khi mọi người dành thời gian đi thăm mộ người thân, tổ tiên…
Lịch dương chính xác để xác định mùa
Lịch âm được dựa trên chu kỳ quay quanh Trái Đất của Mặt Trăng. Tuy nhiên, do chu kỳ này chỉ có 354 ngày trong một năm, nên có sự chênh lệch lớn so với lịch dương 365 ngày. Do đó, nếu dựa vào lịch âm để tính các mùa hoặc tiết khí, mỗi năm sẽ có sự khác biệt rõ rệt, đặc biệt là các năm nhuận.
Trong khi đó, lịch dương dựa trên sự chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời. Khi Trái Đất quay đến các vị trí liên quan tới điểm phân, sẽ chia ra các mùa tương ứng. Ví dụ, thời điểm của mùa xuân là khi Trái Đất quay đến điểm xuân phân.
Lịch dương đáng tin cậy hơn
Lịch âm có chu kỳ ngắn hơn so với lịch dương 11 ngày, dẫn đến việc các mùa hay tiết khí của mùa sẽ có sự xáo trộn và khó xác định. Do đó, việc xác định các mùa và tiết khí trong năm thường dựa vào lịch dương để có kết quả chính xác.
Các cách tính 4 mùa trong năm dựa vào tháng và nhiệt độ
Có nhiều cách để xác định mùa trong năm dựa vào các yếu tố khác nhau. Nếu không dựa vào lịch, chúng ta có thể sử dụng cách phân chia mùa theo tháng.
Phân chia mùa dựa vào các tháng trong năm
Hiện nay, các mùa trong năm thường được phân chia theo tháng, mỗi mùa kéo dài trong 3 tháng. Mùa xuân diễn ra trong các tháng 3, 4, 5; mùa hạ trong các tháng 6, 7, 8; mùa thu trong 3 tháng 9, 10, 11; và mùa đông trong tháng 12, 1, 2 của năm kế tiếp.
Tuy cách chia mùa theo tháng này dễ nhớ, nhưng nó không thể hiện được sự khác biệt và đặc trưng của các mùa trên toàn thế giới. Khí hậu Trái Đất được chia thành nhiều đới, tại các vị trí, vĩ độ, và độ cao khác nhau, nên dù trải qua cùng một khoảng thời gian, khí hậu và nhiệt độ các nơi sẽ không giống nhau.
Phân chia mùa trong năm theo nhiệt độ khí hậu
Dựa vào nhiệt độ, người ta chia 4 mùa với mức nhiệt trung bình khác nhau. Nhiệt độ quy định cho mùa xuân là từ 10 đến 12 độ C, mùa hạ có nhiệt độ cao hơn, khoảng trên 22 độ C. Mùa thu có nhiệt độ tương tự như mùa xuân, trong khi mùa đông có nhiệt độ dưới 10 độ C.
Cách tính này giúp con người cảm nhận rõ sự khác biệt giữa các mùa dựa vào nhiệt độ. Tuy nhiên, phân chia theo nhiệt độ có phần phức tạp hơn vì mang tính học thuật cao.
Bốn mùa gồm những tiết khí gì? Đặc điểm của từng mùa
Mặc dù mỗi năm có rất nhiều tiết khí, chúng ta chỉ tìm hiểu 24 tiết khí chính, đặc trưng nhất của 4 mùa để thấy rõ sự khác biệt.
Tiết khí chính của mùa xuân
- Tiết Lập Xuân: Đánh dấu sự bắt đầu của mùa xuân, xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 315 độ, thường diễn ra ngày 4 hoặc 5 tháng 2.
- Tiết Vũ Thủy: Mang theo mưa và ẩm ướt, xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 330 độ, thường từ 18 hoặc 19 tháng 2.
- Tiết Kinh Trập: Xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 345 độ, thuận lợi cho công việc nông nghiệp, bắt đầu từ 5 hoặc 6 tháng 3.
- Tiết Xuân Phân: Đánh dấu khoảng thời gian giữa mùa xuân, khi kinh độ Mặt Trời ở 0 độ, thường vào 20 hoặc 21 tháng 3.
- Tiết Thanh Minh: Tương ứng với ngày 4 hoặc 5 tháng 4, thời tiết đẹp, tươi sáng, thích hợp cho việc viếng thăm mộ.
- Tiết Cốc Vũ: Mang theo kiểu thời tiết mưa rào, độ ẩm cao, thường bắt đầu vào 20 hoặc 21 tháng 4.
Mùa xuân được coi là mùa khởi đầu trong năm, nhiệt độ ổn định và ấm áp, độ ẩm lớn, thuận lợi cho trồng cây nông nghiệp. Ngoài ra, mùa xuân cũng là thời điểm của nhiều lễ hội tại Việt Nam, khi mọi người có thời gian nghỉ ngơi sau một năm làm việc.
Các tiết khí chính của mùa hạ
- Tiết Lập Hạ: Đánh dấu sự chuyển giao từ mùa xuân sang mùa hạ, xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 45 độ, thường là ngày 5 hoặc 6 tháng 5.
- Tiết Tiểu Mãn: Thường bắt đầu vào ngày 21 hoặc 22 tháng 5, khi kinh độ Mặt Trời ở 60 độ, có thể có lũ nhỏ.
- Tiết Mang Chủng: Xuất hiện từ ngày 5 hoặc 6 tháng 6, khi kinh độ Mặt Trời ở 75 độ, cùng với chòm sao Tua Rua chiếu sáng.
- Tiết Hạ Chí: Đánh dấu thời gian giữa mùa hè, xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 90 độ, thường vào ngày 21 hoặc 22 tháng 6.
- Tiết Tiểu Thử: Xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 105 độ, từ ngày 7 hoặc 8 tháng 7, mang đến thời tiết nóng nhẹ.
- Tiết Đại Thử: Thời tiết oi nóng, xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 120 độ, vào cuối tháng 7.
Mùa hạ mang đến nhiệt độ cao và khí hậu nắng nóng, cùng với mưa giông và bão ở một số nơi. Trong nông nghiệp, mùa hạ là thời điểm hoa nở rộ và cây trái kết quả.
Các tiết khí chính của mùa thu
- Tiết Lập Thu: Đánh dấu bắt đầu mùa thu, khi kinh độ Mặt Trời ở 135 độ, thường vào ngày 7 hoặc 8 tháng 8.
- Tiết Xử Thử: Xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 150 độ, thường từ ngày 23 hoặc 24 tháng 8, mang theo mưa ngâu kéo dài.
- Tiết Bạch Lộ: Bắt đầu từ ngày 7 hoặc 8 tháng 9, khi kinh độ Mặt Trời ở 165 độ, thời tiết nắng nhạt hơn và bớt oi nóng.
- Tiết Thu Phân: Xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 180 độ, thường vào ngày 23 hoặc 24 tháng 9, đánh dấu thời điểm giữa thu.
- Tiết Hàn Lộ: Có nhiệt độ mát mẻ, dễ chịu, xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 195 độ, vào ngày 8 hoặc 9 tháng 10.
- Tiết Sương Giáng: Xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 210 độ, thường vào ngày 23 hoặc 24 tháng 10, có sương mù khắp nơi.
Mùa thu có thời tiết mát mẻ, nắng dịu hơn, sương sẽ xuất hiện vào cuối thu, tạo cảm giác se se lạnh vào buổi tối và sáng sớm. Nhiều loại cây kết trái và bắt đầu quá trình rụng lá, hoa bắt đầu nở rộ và đua nhau khoe sắc.
Các tiết khí chính của mùa đông
- Tiết Lập Đông: Bắt đầu từ ngày 7 hoặc 8 tháng 11, khi kinh độ Mặt Trời ở 225 độ, đánh dấu mùa đông bắt đầu.
- Tiết Tiểu Tuyết: Xuất hiện từ ngày 22 hoặc 23 tháng 11, khi kinh độ Mặt Trời ở 240 độ, có thể có tuyết đầu mùa.
- Tiết Đại Tuyết: Bắt đầu từ ngày 7 hoặc 8 tháng 12, khi kinh độ Mặt Trời ở 255 độ, thời tiết lạnh với tuyết rơi dày đặc.
- Tiết Đông Chí: Xuất hiện vào ngày 21 hoặc 22 tháng 12, khi kinh độ Mặt Trời ở 270 độ, đánh dấu giữa mùa đông.
- Tiết Tiểu Hàn: Mang theo kiểu thời tiết rét nhẹ, không quá khó chịu. Xuất hiện vào ngày 5 hoặc 6 tháng 1, khi kinh độ Mặt Trời ở 285 độ.
- Tiết Đại Hàn: Xuất hiện khi kinh độ Mặt Trời ở 285 độ, từ ngày 20 hoặc 21 tháng 1, thời tiết rét buốt.
Với sự chênh lệch nhiệt độ, mùa đông ở miền Bắc Việt Nam được cảm nhận rõ rệt hơn. Thời tiết lạnh, cây cối rụng bớt lá để dành năng lượng cho mùa xuân.
Mỗi mùa trong năm có đặc điểm và tiết khí riêng, đem lại những trải nghiệm và ý nghĩa đặc biệt cho mọi người. Việc tìm hiểu cách tính mùa trong năm có thể giúp chúng ta hiểu biết sâu hơn về khí hậu và có những trải nghiệm tốt hơn vào từng mùa.
Phong Thủy 69 hy vọng rằng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về cách tính 4 mùa trong năm và sự khác biệt giữa lịch âm và lịch dương. Hãy khám phá thêm về phong thủy để có thêm những kiến thức hữu ích.