Tết Nguyên Đán là dịp lễ hội lớn nhất trong năm của người Việt, với nhiều phong tục và nghi lễ truyền thống đặc sắc. Trong số đó, lễ Khai hạ hay còn gọi là lễ hạ cây nêu, được thực hiện vào mùng 7 Tết (một số nơi là mùng 6), đóng vai trò như một nghi thức quan trọng đánh dấu sự kết thúc những ngày vui xuân và khởi đầu cho một năm làm việc mới. Bài viết này của Phong Thủy 69 sẽ giúp bạn tìm hiểu sâu hơn về nguồn gốc, ý nghĩa và cách thực hiện nghi lễ đặc biệt này.
Lễ Khai Hạ là gì? Nguồn gốc và ý nghĩa
Theo phong tục Tết cổ truyền của dân tộc Việt Nam, ngày mùng 7 tháng Giêng Âm lịch thường là ngày cuối cùng trong chuỗi các hoạt động ăn Tết. Sau lễ hóa vàng vào mùng 3 Tết, các gia đình sẽ tiến hành lễ Khai hạ.
Khai hạ mang ý nghĩa là “cúng hạ nêu”. Đây là nghi lễ dành cho những gia đình có dựng cây nêu trước Tết (thường vào ngày 23 tháng Chạp). Cây nêu, với những vật trang trí như vòng tròn nhỏ, cờ phướn, đèn lồng, hoặc đôi khi là cành gai, theo quan niệm dân gian có tác dụng xua đuổi tà ma, tiễn biệt những điều không may của năm cũ và nghênh đón phúc lộc, bình an cho gia đình trong những ngày đầu xuân.
Vào ngày mùng 7 Tết, thường là vào buổi chiều, các gia đình sẽ làm lễ cúng để hạ cây nêu xuống. Hành động này tượng trưng cho việc kết thúc những ngày nghỉ ngơi, vui chơi của Tết Nguyên Đán và chính thức bước vào một năm lao động, sản xuất mới với hy vọng về sự sung túc, thuận lợi. Mặc dù ngày nay phong tục dựng nêu không còn quá phổ biến như xưa, nhiều vùng quê, đặc biệt ở miền Bắc và miền Trung, vẫn duy trì nét đẹp văn hóa truyền thống này.
Ý nghĩa tâm linh của việc hạ cây nêu
Việc dựng cây nêu ngày Tết và thực hiện lễ hạ cây nêu vào mùng 7 tháng Giêng thể hiện sự trọn vẹn, “có đầu có đuôi” trong các nghi lễ tâm linh. Theo kinh nghiệm của ông bà ta, điều này bày tỏ lòng thành kính đối với các đấng thần linh cai quản đất trời, thổ địa, gia tiên, qua đó cầu mong sự chứng giám và ban phước lành cho gia đình. Hạ cây nêu cũng đồng nghĩa với việc “mở cửa” cho các hoạt động thường nhật trở lại sau những ngày Tết thiêng liêng, đón nhận nguồn năng lượng mới cho một năm hanh thông, may mắn.
Nghi thức cúng Lễ Khai Hạ Mùng 7 Tết
Để thực hiện lễ Khai hạ đúng với truyền thống, gia chủ cần chuẩn bị mâm lễ vật và đọc bài văn khấn một cách trang trọng.
Chuẩn bị mâm lễ vật cúng hạ cây nêu
Trước khi tiến hành hạ cây nêu, gia chủ cần chuẩn bị một mâm lễ vật cúng đặt tại bàn nhỏ cạnh gốc cây nêu. Tùy thuộc vào phong tục địa phương và điều kiện gia đình, mâm cúng có thể là mâm chay hoặc mâm mặn với các món ăn đặc trưng ngày Tết. Điều quan trọng cần lưu ý là tất cả các món ăn phải được chuẩn bị mới hoàn toàn, không sử dụng đồ ăn cũ hay đã dùng qua. Mâm lễ vật cơ bản thường bao gồm:
- Rượu trắng
- Nhang (hương) thơm
- Hoa tươi (chọn số lẻ: 3, 5 hoặc 7 bông)
- Mâm ngũ quả (hoặc đĩa trái cây với 3, 5 hoặc 7 loại quả, tránh số chẵn)
- Một đĩa gạo trắng
- Một đĩa muối trắng
- Tiền vàng mã
Sau khi sắp đặt lễ vật đầy đủ lên bàn thờ nhỏ ngoài trời, gia chủ cần thắp hương xin phép gia tiên trong nhà trước, sau đó mới ra làm lễ cúng ngoài trời tại gốc cây nêu.
Văn khấn hạ cây nêu chuẩn theo truyền thống
Bài văn khấn trong lễ hạ cây nêu là lời thỉnh cầu, tạ lễ của gia chủ gửi đến các vị thần linh và gia tiên. Theo sách “Văn khấn cổ truyền Việt Nam” của Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, bài văn khấn được thực hiện như sau:
Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)
Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương
Con kính lạy Hoàng Thiên, Hậu Thổ, Long Mạch, Táo Quân, chư vị tôn thần
Con kính lạy Hoàng thiên Hậu thổ, Chư vị Tôn thần
Con kính lạy Ngài Đương niên hành khiển, ngài Bản cảnh Thành Hoàng, các ngài Thổ địa, Táo quân, Long mạch Tôn thần.
Con kính lạy các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, nội ngoại tiên linh.
Hôm nay là ngày mùng 7 tháng Giêng năm [Năm hiện tại theo Âm lịch]
Chúng con là: [Tên gia chủ] tuổi [Tuổi Âm lịch của gia chủ]
Hiện cư ngụ tại: [Địa chỉ nhà]
Thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, phù tửu lễ nghi, cung bày trước án. Kính cẩn thưa trình: Tiệc xuân đã mãn, Nguyên đán đã qua, nay xin thiêu hóa kim ngân, lễ tạ Tôn thần, rước tiễn âm linh trở về âm cảnh.
Kính xin lưu phúc, lưu ân, phù hộ độ trì dương cơ âm trạch, mọi chỗ tốt lành, con cháu được bách sự như ý, vạn sự bình an, tài lộc song toàn, gia đạo hưng vượng.
Lòng thành kính cẩn, lễ bạc tiến dâng, lượng cả xét soi, cúi xin chứng giám.
Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)
Sau khi đọc xong văn khấn và hương đã cháy được khoảng 2/3, gia chủ tiến hành hóa vàng mã. Tiếp theo, rung nhẹ cây nêu cho lá khô (nếu có) rụng hết, rồi cùng các thành viên trong gia đình từ từ hạ cây nêu xuống. Nếu trên cây nêu có treo bùa chú hay chuông gió, nên giữ lại và treo trước cửa nhà để tiếp tục cầu may mắn, bình an.
Lưu ý khi thực hiện Lễ Hạ Cây Nêu
Mặc dù phong tục dựng và hạ cây nêu đã có nhiều thay đổi trong đời sống hiện đại, việc thực hiện nghi lễ này vẫn cần sự thành tâm và tôn kính. Ngày nay, cây nêu đôi khi được trang trí cầu kỳ bằng đèn điện, trở thành vật trang trí đơn thuần. Tuy nhiên, nếu gia đình vẫn giữ nghi lễ cúng hạ nêu, nên thực hiện với tấm lòng thành, hiểu rõ ý nghĩa của nghi thức là tạ ơn thần linh, kết thúc Tết và cầu mong một năm mới tốt lành. Đối với những gia đình làm kinh doanh, sau lễ hạ nêu thường kết hợp làm lễ khai trương đầu năm để cầu buôn may bán đắt, công việc hanh thông.
Lễ Khai hạ mùng 7 Tết với nghi thức hạ cây nêu là một nét đẹp văn hóa giàu ý nghĩa, thể hiện sự giao hòa giữa con người với trời đất, thần linh và tổ tiên. Việc duy trì và hiểu đúng về phong tục này giúp chúng ta thêm trân trọng những giá trị truyền thống của dân tộc, đồng thời gửi gắm những ước vọng tốt đẹp cho một năm mới an khang, thịnh vượng.
Tài liệu tham khảo:
- Văn khấn cổ truyền Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin.